TUSISAHAU LUGHA ZETU ZA ASILI/KINGONI:- MLYELELU = MLO/MILO

Mwenzenu leo nimetamni kweli kuongea kingoni hii ndio sababu nimeamua kuandika hapa:-

Mlyelelu
Mngoni ilya mara ppadatu kwa kuhwela, Kulawuka, muhi, kulalila. Vandu vangi vilya lukumbi lumonga tu kwa kuhwela. Lukumbi lungi lwa muhi ilya kwa kunonganonga vyakula videbevidebe ngita, liyawu, mbubudu, madonga, matevele, matoki, yembe matangamanga nk.

Kulawuka
Lukela pakuyimuka mungoni ilawuka. Pakulawuka ihopa wuji, lukumbi lungi ihopa wuji na kulyelela vimungulu au manyawu gatelekanu, au gayochanu, ama wuji na chimbwinya cha mayawu galovekanu au ga bundula. Ligono lingi ilawuka chimbala che vakuchipolosa huti. Kadeni vangoni valaukayi kilu, hinu ugali wa kulya kilu vikemela ngunguluku.

Ugali wa muhi

Ugali wa muhi vangi vilya lilanga pamuhana. Vandu vangi vilya he muhi, yitosha chevilawuka lukele. Vanu vangi vilya ugali lukela na kuhamba kumahengu mpaka chimihi nde pevilya ugali wa kulalila.

Ugali wa kulalila

Uwu nde ugali wa kuhambila kugana. Ndava ya mahengu ga muhi, lukumbi lwa kulya ugali wa kulalila nakumanyikana. Vangi vilya kwkona kulizwarara, vangi pakuyingila ngúku kugona, vangi kilu ya chitita.

Vyakulya vya Mngoni

Ugali: Chakulya cha kawaida cha mngoni ni ugali. Uvi ugali wa malombi, ugali wa mayawu gakondowoli au bundura. Uvi ugali wungi wa ulehi na ugali wa mapemba.
Wali: Kuna sambali zamahele za mpunga, ngita lingwindimba, kula na bwana, faya, bungare, sindano nk.
Ugali ama wali vilyelela likolo ngita, nyama, likolo la manyahi, ngowani, ngundi, chipele, mangatungu, chikandi, chimbondi, mawungu, madede, mbeleveta nk.
Ugali vibakulila mchiheneku au mulupalu na likolo vibakulila mu mkere. Vilya ugali kwa mawoko au kwa lukorombi. Vyakula vingi nde ngita mdojolela, mbatata, vingovi, maboga makumbu, nk.

Naona niishia hapa kwa leo mmmmhhh roho yangu imefurahi kuandika hapa ni kama nimeongea na mtu ana kwa ana. Raha jipe mwenyewe mwaya.